1- Hersenwetenschapper bepleit meer waardering voor het bejaarde brein - deel 1

Het Reformatorische Dagblad publiceerde dit interes-

sante interview met neurospycholoog prof. Margriet

Sitskoorn. Haar boodschap is dat sommige functies

van het brein van ouderen inderdaad achteruit gaan,

maar andere gaan juist vóóruit.

Hier het eerste deel. 

Hersenen passen zich continu aan de veranderende buitenwereld aan. Sommige cognitieve vaardigheden verbete-ren, andere verslechteren. Ook het oudere brein is flexibel – neuroplastisch, in vaktaal – en kan daardoor op bepaal-de vlakken beter gaan functioneren. „Dat is het belangrijkste inzicht van het hersenonderzoek van de laatste jaren op dit gebied. Voorheen gingen we uitsluitend uit van verval van de hersenen. Onderzoek werd vanuit dat kader ingezet”, vertelt hersenonderzoeker Sitskoorn. Ze is auteur van het in 2019 verschenen boek 'Het 50+ brein. Ouder wordende hersenen in de moderne samenleving'. Daarin bundelt ze kennis van onderzoek van wetenschappers van over de hele wereld.

Welke hersenfuncties verbeteren bij het ouder worden?

„Ouderen kunnen hun emoties over het algemeen beter reguleren. Daardoor raken ze minder snel van streek bij een ingrijpende gebeurtenis en weten ze: dit hoort erbij. De reden is onder andere dat ze meer hebben meegemaakt in hun leven dan jongere mensen. Daardoor zijn bepaalde hersengebieden anders gaan functioneren en kunnen ze zaken beter relativeren.

Veel ouderen staan vrij optimistisch in het leven. De reden is dat zij zich meer richten op positieve informatie, terwijl jongeren vooral negatieve informatie oppikken. Ook kunnen ouderen – uitzonderingen daargelaten – goed omgaan met interpersoonlijke problemen. Daardoor zijn ze beter in staat problemen op de werkvloer op te lossen voordat er ruzies ontstaan. Wie ouder wordt, handelt steeds meer vanuit eerder opgedane ervaringen. Wijsheid komt met de jaren, luidt het spreekwoord. Dat is wetenschappelijk aangetoond.

Mensen van 50 jaar en ouder kunnen zich langduriger concentreren op een lastige taak, ingewikkeld onderwerp of taai boek. Een belangrijke vaardigheid en heel zinvol voor het opnemen van complexe informatie.”

Ouderen kunnen zich beter concentreren op een bepaalde taak, zegt u. Ligt dat aan de leeftijd van hun brein, of doordat ze in een minder vluchtige tijd opgroeiden? Een tijd waarin een uur naar de predikant of meester luisteren heel normaal was.

„Beide. Het brein verandert met de leeftijd en wordt ook beïnvloed door de omgeving. Zo kan het grondig lezen van boeken het concentratievermogen helpen verbeteren. Jongeren hebben vaak meer moeite om zich te concentreren. Daar staat tegenover dat ze hun aandacht beter kunnen verdelen over meerdere onderwerpen en taken. Dat heeft met hun leeftijd en hersenontwikkeling te maken, maar ook met het feit dat ze leven in een wereld vol prikkels. Denk aan de smartphone, die continu afleidt. Hun hersenen passen zich daarop aan.”

Waar zijn jongeren nog meer goed in?

„De jongere generatie is vaak creatiever; ze is er beter in om vanuit het niets nieuwe dingen te beden-ken. Ook aanvaarden jongeren veranderingen makkelijker. Zij worden minder gehinderd door dingen die ze al weten en die zich in hun neurale netwerk hebben genesteld.”

Ouderen zijn minder welkom op de arbeidsmarkt of moeten ongewild met pensioen. Vindt u dat ouderen zouden moeten blijven werken?

„Het verschilt echt per beroep of het verstandig is om door te blijven werken. Een stratenmaker kan op de pensioengerechtigde leeftijd van 67 een versleten rug en knieën hebben. Maar veel andere functies kunnen ouderen nog uitstekend aan. Op veel punten zijn zij juist in de bloei van hun leven. Zo zijn ze vaak relatief stressbestendig; een ideale eigenschap voor veel functies. Anderen kennen de geschiede-nis van een onderneming van haver tot gort. Deze diversiteit binnen een bedrijf is heel belangrijk. Werkgevers zouden daar veel meer oog voor moeten hebben.”

Klopt het dat het geheugen bij veroudering aftakelt?

„Specifieke geheugendelen, zoals het kortetermijngeheugen, worden inderdaad minder. Ouderen zijn bij-voorbeeld niet zo goed in het opslaan van allerlei feitjes. Daarentegen kunnen ze nieuwe kennis beter integreren in bestaande kennis. Het wiel hoeven ze niet opnieuw uit te vinden. Ook het brongeheugen gaat achteruit. Daardoor kunnen ze zich moeilijker herinneren waar bepaalde informatie vandaan komt. Dat is best belangrijk: het maakt een verschil of iets uit de krant of van Facebook komt.

Het geheugen gaat bij het ouder worden meer in dienst staan van bepaalde doelen. Als het nut van bepaalde informatie niet duidelijk is, hebben ouderen veel moeite om die op te slaan. Maar nuttige infor-matie kunnen ze wel goed opslaan. Het geheugen wordt dus efficiënter. Een prachtig systeem. Ouderen hebben een uitgebreider semantisch geheugen, wat betekent dat ze een grote woordenschat en feiten-kennis hebben. Ook het langetermijngeheugen met informatie over vroeger is in gezonde oudere hersenen goed. Daarnaast is het procedureel geheugen van ouderen beter. Dat wil zeggen dat ze meer kennis paraat hebben over hoe bepaalde handelingen te verrichten, zoals een cake bakken, banden plakken of andere, meer complexe taken.”

2 - Hersenwetenschapper bepleit meer waardering voor het bejaarde brein - deel 2

Het Reformatorische Dagblad publiceerde dit interessante

interview  met neurospycholoog prof. Margriet Sitskoorn.

Haar boodschap isdat sommige functies van het brein van

ouderen inderdaad achteruitgaan, maar andere gaan juist

vóóruit. Hier het tweede deel. 

Zouden ouderen een taal kunnen leren

"Dat kan zeker, mits ze nog een gezond brein heben. Ouderen hebben gemiddeld een grotere woordenschat en kennen meer talen danjongeren, waardoor ze makkelijker verbanden kunnen leggen. De kennis van bijvoorbeeld Latijn kan helpen bij het leren van Italiaans of Spaans. Probleem bij ouderen is nogal eens dat ze niet meer zo gewend zijn veel tijd te steken in het leren van iets nieuws. Ook hebben ze over het algemeen minder energie. Een taal onder de knie krijgen komt je niet zowaar aanwaaien. Daar moeten ouderen – net als jongeren – veel tijd en energie in steken.”

Bij het ouder worden sterven steeds meer hersencellen af.

„Dat is waar. De tastzin en het reuk- en gezichtsvermogen worden minder. Ik heb nu een leesbril op; dat is geen ramp maar wel iets nieuws. Ook motorische vaardigheden, zoals kracht en reactievermogen, gaan achteruit. Hetzelfde geldt voor bepaalde cognitieve vaardigheden, zoals de snelheid van informa-tieverwerking.”

Wat kunnen ouderen doen om de hersenen zo fit mogelijk te houden?

„Klopt. Maar er komen ook weer nieuwe verbindingen bij.”

Toch gaan er ook functies achteruit naarmate de leeftijd vordert.

„In mijn boek heb ik een Schijf van vijf voor vitaal ouder worden opgenomen, met allerlei adviezen waar-van bewezen is dat ze het verval van de hersenen tegengaan. Mijn eerste advies: verrijk uw omgeving en stel u bloot aan nieuwe dingen. Bezoek musea of leer iets nieuws, bijvoorbeeld kantklossen. De hersenen maken dan nieuwe verbindingen aan. 2: verhoog uw hartslag. Ga lekker wandelen of fietsen. Elke dag bewegen remt verval van de hersenen. 3: verbind u met anderen. Het aangaan van sociale contacten is zeer goed voor de hersenen. Ga bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen in de buurt. Dat versterkt de verbindingen, netwerken en flexibiliteit van de hersenen. 4: voed uw hersenen met gezonde voeding. Voedingswetenschappers denken dat een mediterraan dieet met olijfolie, vis en groente goed is voor de hersenen. Ze zien bijvoorbeeld dat in landen als Italië en Japan mensen ouder worden en minder vaak lijden aan kanker en hart- en vaatziekten. Naar de rol van voeding bij de gezondheid van de hersenen moet nog wel meer onderzoek worden gedaan. Zo weten we niet goed of de gezondheids-effecten in de genoemde landen te maken hebben met de aanwezigheid van bijvoorbeeld de onverza-digde omega-3-vetzuren, of met de áfwezigheid van bewerkte producten met veel verzadigde vetten en suikers. 5: probeer ziekten te voorkomen door gezond te leven. Vermijd alcohol, suiker en stress. Langdurige stress maakt hersenverbindingen kapot.”

Hebben deze tips ook zin als je daar pas op hogere leeftijd mee begint?

„Hoe eerder, hoe beter. Maar de adviezen hebben nut, hoe oud mensen ook zijn. Het effect zie je snel. Als ouderen sociale contacten aangaan, meer gaan bewegen en stress proberen te vermijden, merken ze de gunstige gevolgen vaak al na een week. Ze gaan zich fitter voelen en kunnen zich bijvoorbeeld beter concentreren op een boek.”

Het valt niet mee om als oudere in coronatijd nieuwe contacten aan te gaan.

„Klopt, hopelijk gaat dat over een paar maanden makkelijker. Probeer toch contacten aan te gaan, hetzij digitaal of fysiek. Via bepaalde netwerken als buurtverenigingen, hobbyclubs en verenigingswerk is er veel mogelijk. Er zijn prachtige initiatieven in het land om ouderen met elkaar in contact te brengen. Denk aan samen wandelen, breiclubs, restaurants waar oma’s koken, uitzendbureaus voor ouderen en voetbalclubs waar oudere mannen aan loopvoetbal kunnen doen of over hun voetbalherinneringen kunnen praten. Het zijn nu vaak kleine organisaties die dit soort activiteiten organiseren. Liefst zou je dat op grote schaal zien.

Heel belangrijk is het om iets te gaan doen wat je leuk vindt. De een houdt van vissen, de ander van voorlezen op school. Probeer op die manier aansluiting te vinden bij mensen met dezelfde interesse. Vooral het doen van vrijwilligerswerk is erg nuttig voor ouderen: het is goed voor hun sociale contacten, ze leveren daarmee een bijdrage aan de wereld en ze krijgen er waardering voor terug. Bovendien is het bevorderlijk voor hun hersenen. Het mes snijdt aan alle kanten.”

Welke boodschap wilt u met ”Het 50+ brein” meegeven?

„Ik wil de waardering voor ouderen vergroten. Er bestaan veel negatieve stereotyperingen. Mensen denken bij een oudere vaak aan een grijs, stram persoon. Maar kijk eens wat mensen van 50 of 80 jaar nog doen: ze zorgen voor hun kleinkinderen, ze zijn hoogleraar of ze besturen zelfs landen. Ouderen kunnen veel meer dan we denken. Ook bepleit ik meer erkenning voor ouderen op de arbeidsmarkt. Nu is vaak nog de gedachte: ze zijn duur en ze kunnen niets meer leren. Onterecht. Op die manier gaat veel potentiële kennis en arbeid verloren.”

3 - Het aantal 65-plussers met een betaalde baan is flink toegenomen

In 2020 hadden 300.000 mensen van 65 jaar of ouder betaald werk, tegen 75.000 in 2003. De toename van het aantal werkende 65-plussers heeft mede te maken met de verhoging van de AOW-leeftijd. Maar ook de toenemende vergrijzing draagt hiertoe bij.  Mensen van 65 jaar zijn meer gaan werken, vooral na 2015.

De arbeiddeelname als gevolg van de stapsgewijze verhoging van de AOW-leeftijd remde even af in 2020, toen de coronapandemie uitbrak. Maar daarna is er weer een duidelijke toename te zien. Ook het aantal werkende 75-plussers is toegenomen, van 9000 in 2003 naar 30.000 in 2020.

De komende jaren wordt de AOW-leeftijd verder verhoogd naar 67 jaar in 2024. Daarna  stijgt de AOW-leeftijd per jaar dat we langer leven met 8 maanden. Werknemers van 55 tot 65 jaar denken gemiddeld gezien tot hun 66e te kunnen doorwerken. Toch stoppen ze bij voorkeur iets eerder: als ze 65 jaar en 5 maanden zijn.

Beeldend kunstenaar is het beroep met relatief de meeste werkende ouderen. Een kwart van deze beroepsgroep is 65 jaar of ouder. Ook onder chauffeurs, meubelmakers, kleermakers en stoffeerders komt het veel voor dat mensen op hoge leeftijd nog aan het werk zijn.

4 - Hoe lang genieten in Europese landen pensionado’s van hun pensioen?

In veel Europese landen wordt stevig gedebatteerd over pensioenstelsels. Door een combinatie van vergrijzing en aanpassingen van de pensioenleeftijd fluctueren de periodes dat inwoners pensioenen ontvangen. Die dis-cussies verschillen aanmerkelijk per land.

In Nederland besloot het kabinet het afgelopen jaar om de AOW-leeftijd tot 2024 niet verder te laten stijgen dan 67 jaar. Daarna stijgt het moment dat je AOW krijgt 8 maanden voor elk jaar dat we langer leven. Een land als Frankrijk voert ondertussen een heel andere discus-sie. Daar wil de regering de pensioenleeftijd verhogen van 62 naar 64 jaar, maar door fel verzet van Franse vakbonden is dat voorstel er nog altijd niet door. Niet alleen de discussies over pensioenrechten verschillen per land. Ook zijn er forse verschillen als het aankomt op de vraag hoe lang mensen er van hun pensioen kunnen genieten.

Nederland eindigt in de middenmoot. Mannen genieten in Nederland gemiddeld 18,6 jaar van hun pensioen – zo’n vier jaar korter dan in Frankrijk en bijna gelijk met Groot-Brittannië. Nederlandse vrouwen hebben gemiddeld ruim een jaar langer dan Britse vrouwen, maar 3,5 jaar minder dan vrouwen in Frankrijk.

Als we kijken naar de feitelijke pensioenleeftijd per land en dat afzetten tegen resterende gemiddelde levensverwachting, dan levert dat het volgende beeld op. De lage pensioenleeftijd van 60,8 jaar in Frankrijk is voor een belangrijk deel verantwoordelijk is voor de hoge score bij de duur van het pensioen. De gemiddelde levensverwachting van Franse mannen ligt met 83,5 jaar dicht bij het gemiddelde. In Italië ligt pensioenleeftijd met 64,0 jaar aanmerkelijk hoger dan in Frankrijk, maar ook de levens-verwachting van Italiaanse mannen is hoog: 84,7 jaar. Nederland heeft bij de mannen een relatief hoge pensioenleeftijd van 65,2 jaar, en met 83,8 jaar een gemiddelde levensverwachting.

Ook bij vrouwen is de lage pensioenleeftijd in Frankrijk van 60,8 jaar de voornaamste oorzaak van de lange pensioenduur; de levensverwachting van Franse vrouwen ligt met 87,7 jaar dicht bij het gemiddel-de. Net als mannen hebben Italiaanse vrouwen de hoogste levensverwachting: 89,3 jaar. Maar ze gaan ook bijna drie jaar later met pensioen dan vrouwen in Frankrijk, gemiddeld op de leeftijd van 63,6 jaar. Nederlandse vrouwen hebben een gemiddelde pensioenleeftijd van 62,5 jaar. Dat is hoger dan vrouwen in Frankrijk, Spanje en België, maar lager dan vrouwen in Italië, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. De levensverwachting van vrouwen in Nederland ligt met 85,9 jaar wat lager dan het gemiddelde.

5 - We werken steeds vaker tot onze pensioenleeftijd.

55-plussers hebben NU vaker betaald werk dan 15 jaar geleden. Dat komt door meerdere factoren, zoals het verhogen van de aow-leeftijd en omdat vrouwen vaker zijn gaan werken na het krijgen van kinderen. Het ligt in ieder geval niet aan hun gezondheidssituatie, want die is de laatste jaren nauwelijks veranderd.

Dat blijkt uit een rapport van Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over de welvaart en het welzijn van mensen in de zogenaamde 'derde levensfase' (55 tot 75 jaar). Vooral vrouwen van 55 jaar en ouder hebben vaker werk dan vijftien jaar geleden. In 2003 had zo'n 30 procent van de vrouwen betaald werk, in 2018 is dat percentage verdubbeld naar 60 procent! De percentages verschillen wel duidelijk per opleidingsniveau.

Van de hoogopgeleide vrouwen tussen de 55 en 65 jaar werkt 74 procent, van de laagopgeleide vrouwen werkt 43 procent. Ook mannen tussen de 55 en 65 jaar werken vaker. In 2003 had 54 procent betaald werk, vorig jaar 77 procent. Dat ouderen langer doorwerken komt door de afschaffing van de VUT en het fiscaal gefaciliteerd pre-pensioen (o.a. FPU), aanpassingen in de arbeidsongeschiktheidswet en de verhoging van de AOW-leeftijd.

Het opleidingsniveau van de huidige 55-plussers is hoger dan dat van de 55-plussers van 15 jaar geleden. Dat is van belang. Onderwijsniveau blijkt namelijk veel uit maken als we kijken naar de gezond-heid. Laagopgeleiden kampen vaker met gezondheidsklachten en raken daardoor eerder arbeids-ongeschikt. Dat is zorgwekkend, want ouderen zonder baan hebben minder welvaart en een grotere kans op eenzaamheid. Verder kunnen hoogopgeleiden doorgaans langer gezond van hun pensioen ge-nieten dan laagopgeleiden. De groep 55- tot 75-jarigen ziet er over twintig jaar flink anders uit, schrijft het CBS. Het aandeel laagopgeleiden daalt bijvoorbeeld van zo'n 38 procent in 2018 naar 20 procent in 2038 en het aantal ouderen zonder partner stijgt.

6 - We worden steeds ouder en we blijven langer gezond.

Is 70 het nieuwe 65?

Normaal gesproken noemen we iemand vanaf 65 jaar een 'oudere', maar de vraag is of dat nog steeds geldt. Mensen worden namelijk over het alge-meen steeds gezonder en ouder.

Volgens Britse onderzoekers is het tijd om na te denken of 70 niet het nieuwe 65 is ge-worden. Een 70-jarige man van nu is net zo fit als een 65-jarige man in 1997. En een 70-jarige vrouw van nu is net zo fit als een 65-jarige vrouw uit 1981. Ook volgens cijfers van het CBS leven mensen langer en gezonder.

De levensverwachting van 65-jarigen in Nederland neemt al sinds 1950 toe. Destijds leefden 65-jarigen gemiddeld nog 14,3 jaar. Nu ligt het gemiddelde boven de 20 jaar. Verwacht wordt dat we vanaf 2060 nog eens 5 jaar ouder worden. Mensen van 70 hebben nu dezelfde levensverwachting en dezelfde ge-zondheid als 65-plussers in het verleden. Dus op bevolkingsniveau lijkt het redelijk om 70 te labelen als het nieuwe 65 (of misschien zelfs jonger).

"Het zou goed kunnen als we daar officieel naar toe gaan", zegt Dick ter Steege van het CBS. "De komende jaren zal de levensverwachting blijven stijgen. De AOW-leeftijd is inmiddels al een aantal keer verhoogd en zou ook zomaar een keer op 70 jaar uit kunnen komen."

7 - 65-plussers zijn het gelukkigst; hoe komt dat?

Dat wijsheid met de jaren komt weten we, maar dat is niet het enige voordeel van ouder worden.

Onderzoek toont aan dat hoe ouder je bent, hoe meer zelfverzekerd en tevreden. 65-plussers blijken gelukkiger te zijn dan mensen uit een jongere generatie. Denk daar maar aan wanneer je de kaarsjes uitblaast op je eerstvolgende verjaardag. Hoe het allemaal werkt, daar kom je pas echt achter als je zelf die leeftijd hebt bereikt.

De volgende factoren kunnen ertoe bijdragen dat je gelukkiger bent als je de zestig gepasseerd bent:

Oudere mensen zijn mentaal gezonder. In 2016 is er een onder-zoek uitgevoerd onder 1500 mensen van verschillende leeftijden naar hun lichamelijke, cognitieve en mentale gezondheid. Hieruit bleek dat mensen in de leeftijdscategorie 20 tot 30 jaar vaker last hebben van depressies, angsten en stress. Daar hebben 65-plussers minder last van. Vermoedelijk omdat je dan situaties beter kunt relativeren en omdat je tegen die tijd ook wat wijzer geworden.

Ouderen hebben een stabieler leven.Vaak is het leven van iemand in de zestig een stuk stabieler. Je hebt stabiele relaties opgebouwd, verschillende posities ingenomen op je werk, een vaste woonplek. En als je kinderen hebt zijn die waarschijnlijk inmiddels zelfstandig en heb je hier weinig omkijken meer naar.

Geluk heeft een andere betekenis gekregen. Oudere mensen zien geluk meer als tevreden zijn met wat je hebt, terwijl voor jongeren geluk vooral staat voor een euforisch moment. 

We zoeken allemaal naar momenten van geluk, ongeacht de leeftijd. Hoewel er niet veel over de gelukzaligheid van ouderen wordt gesproken, concludeert een recent onderzoek van de Universiteit van Harvard (VS) dat mensen na hun 60e jaar gelukkiger zijn. Hoe zit dat?

Dit onderzoek is gebaseerd op een reeks interviews, bloedonderzoeken en hersendonaties. De onderzoekers con-cludeerden dat iedereen positieve veranderingen in zijn leven kan aanbrengen. En meer specifiek beweren ze dat het senioren-leven veel te bieden heeft. Dus dat is geen trieste periode, maar eentje vol mogelijkheden.

Een enquête waarin 2.000 Amerikaanse senioren van 65 jaar en ouder werden geïnterviewd, toont aan welke aspec-ten over het algemeen de meeste vreugde veroorzaken in deze groep. En wat voor Amerikanen geldt, zal ook wel gelden voor oudere Nederlanders.

De belangrijkste conclusies van deze enquête zijn dat er drie aspecten zijn die ouderen gelukkig maken: familie (71%), vrienden (49%) en goed weer (26%). Nou, vooral dat laatste kun je in bijvoorbeeld Spanje meer dan genoeg vinden. En het maken van vrienden is ook niet zo moeilijk.

En 73% van de ondervraagden stelt dat het nooit te laat is om een ​​partner te vinden om  ervaringen mee te delen. Sterker nog, 26% gaf toe ooit en datingapp te hebben gebruikt. Verder was 77% van de ondervraagden van mening dat ze, als ze konden kiezen, opnieuw hun huidige levenspartner zouden kiezen.

Ouderen hebben door de vele levensjaren veel ervaring en verhalen te vertellen. 63% van de ondervraagden geeft aan dat ze elke dag sociale media gebruiken. Herinneringen en ervaringen uit het verleden leveren ook veel momenten van vreugde op. Vooral zijn ze  enthousiast over het entertainment uit de jaren zeventig. Opvallend is tenslotte dat 86% van de ondervraagden graag terug in de tijd zou gaan. Om betere beslissingen te nemen, meer tijd door te brengen met hun dierbaren en gelukkige momenten opnieuw te beleven.

8 - Waarom het zo leuk is om ouder te worden!

Ontdek waarom je met heel veel plezier ouder kan worden: