Tijd, wat is dat eigenlijk? 45

Vroeger was tijd gewoon het ding waarbinnen het leven gebeurde. Seizoenen passeerden en je deed je taken wanneer ze zich aandienden. Tijd was niet iets wat je moest opvullen, het ‘was’ er gewoon. En voor menigeen was de levenstijd minder dan de helft van wat die nu is.

Filosofen vinden dat wel interessant en houden zich al eeuwen bezig met het feit dat ons leven (te) kort is. Want eindig was het leven en is ie nog steeds. Een idee waar niet iedereen vrolijk van wordt. Ook niet omdat wij allen weten dat ons leven soms geen feest is.

 

De economist John Maynard Keynes probeerde ons echter te doen geloven dat als gevolg van de nieuwe technologische verworvenheden er betere tijden zaten aan te komen. Want dat zou ons in positieve zin een hoop tijd gaan schelen. Maar hij temperde dat optimisme gelijk weer door te waarschuwen voor een nieuw probleem. Namelijk dat we als gevolg hiervan ons geen raad zullen weten hoe al die vrijvallende tijd goed op te vullen. Zoals wij inmiddels weten had hij het met die voorspelling niet aan het rechte eind. Want, hoewel de technologie ons inderdaad veel tijd bespaart, worden we er – vreemd genoeg - alleen maar veeleisender en ongeduldiger door. We krijgen meer gedaan in kortere tijd en we willen steeds meer. We zijn steeds meer gaan werken en we consumeren steeds meer.  Druk-druk-druk  is vandaag een status-symbool. Te veel prikkels, te veel van alles. Door een technologische vooruitgang met als credo ‘we can, so we shall’. Neem, draaf, doe, grijp die hoorn des overvloeds.

 

Journalist Oliver Burkeman heeft veel geschreven over de relatie tussen leven en tijd. In zijn wekelijkse columns voor de krant The Guardian en in een boek: Four Thousand Weeks, Time Management for Mortals (2021). Een soort zelfhulpboek over de filosofie en psychologie van timemanagement op levensniveau. En hij concludeert onder meer: Vroeger was het een teken van rijkdom als je niet hoefde te werken. Terwijl vandaag onze focus ligt op werk en productiviteit. En nog erger, zelfs hobby’s en vrije tijd moeten nuttig zijn. Daarom lijkt het bijna rebels als je beslist om een paar dagen niets te gaan doen.

We lijden aan vreugdeloze haast, vindt Burkeman. “Twee plus twee vijf laten zijn, dat is wat wij vandaag collectief proberen te doen. Er komt, stelt hij vast, nooit een dag waarop eindelijk alles geregeld is, waarop de to-dolijstjes niet langer worden, waarop je je eindelijk kunt wijden aan de dingen waar het in het leven echt om draait.

En hij heeft gelijk. Maar er is hoop. Hoewel wat schraal... Want het inzicht dat ons leven ons opslokt krijg je (helaas) meestal pas als dat drukke leven plotseling tot stilstand komt. Er moet kennelijk eerst iets ergs gebeuren eer we kunnen stoppen met jakkeren. Door een ernstig verkeersongeluk of een ongeneeslijke ziekte. Als het leven noodgedwongen moet overstappen van de jachtige sneltrein naar een voortsukkelend boemeltreintje. Zoals bij mij... Gelukkig niet na een verkeersongeval of een ziekte-zonder-uitzicht op herstel, maar nadat de pensioenperiode zich aandiende. Geen deadlines en vergaderingen meer en dus ook geen haast meer. En het begrip ‘streven naar’ krijgt een andere lading. Niet naar nog meer, maar naar dingen die ik leuk vind. Niks moet nog, behalve van mezelf. Meer gericht op wat ik belangrijk vind in plaats van wat dringend is.

 

Nou heb ik natuurlijk makkelijk praten. Een goed pensioen en een nog redelijk goede gezondheid. Maar het geeft te denken dat ons eerst iets ingrijpends moet overkomen of dat we eerst in rustiger vaarwater moeten komen om te ontdekken wat echt belangrijk is. En om in te zien hoe we in het algemeen vooral focussen op de minder belangrijke dingen die opduiken waardoor we niet of onvoldoende toe komen aan de dingen die er echt toe doen.

Dus bucketlists, geen goed idee. En je uiterste best doen om alles uit het leven te halen is ook maar een poging om controle te krijgen over de dingen. Beter is het te aanvaarden dat je niet alles kunt doen in het leven en dat je dus beter keuzes kunt maken. Stel grenzen. Beperk afleiding, cultiveer geduld, omarm onze-kerheid en geniet van wat je nu doet in plaats van altijd naar straks te kijken. Aanvaard dat we verre van perfect zijn en dat ons leven zo kort is. Wie druk bezig is, heeft geen tijd om na te denken. Dit alles volgens Burkeman.

Bedenk, niets moet. En dus kunnen we gewoon met ons leven en onze tijd doen wat we willen.

• Herman

Regie voeren over je eigen situatie in barre tijden 46

 

De wereld is een wonderlijke plek, en we willen genieten van al die wonderbaarlijke dingen. We willen ook goed omgaan met anderen, met de maatschappij en de politiek en met de plek waar we wonen. Maar dat lukt ons nogal ‘s niet. We lijken dan te worden meegezogen in een verscheurde wereld van oorlogen, hon-gersnood, natuurrampen en onderlinge onverdraagzaamheid.

Maar “mensen zijn veel weerbaarder dan ze zelf denken”, zegt Emma Pleeging, onderzoeker (Erasmus Universiteit) naar hoop in een gebroken wereld. “We zijn bijvoorbeeld bang om een ongeluk of ziekte te krijgen. Maar als dat dan écht gebeurt, blijkt dat we toch manieren vinden om ermee om te gaan. Dat is hoopvol.” Hoop, het blijkt een belangrijk ingrediënt te zijn om door te kunnen tijdens en na tegenslag. Hoop is niet hetzelfde als optimisme, legt Pleeging uit: “Optimisme is het vertrouwen dat alles vanzelf goed zal komen. Bij hoop weet je dat de toekomst onzeker is, maar óók dat er mogelijkheden zijn ten goede". Hoop is een proces. Er kunnen twee dingen tegelijk waar zijn: de situatie is niet goed, maar toch mag je vertrouwen houden dat het enigszins goed afloopt. Dat helpt ook om je aan te passen aan jouw enerverende werkelijkheid.

 

Dat lijkt in tegenspraak met de stoïcijnse gedachte om

geen energie te steken in datgene waar je geen

invloed op hebt. Maar los van het wel of niet kunnen

beïnvloeden van bijvoorbeeld een ongeneeslijke

lichamelijke aandoening, kun je wel onderzoeken hoe je

de controle kan terugpakken over wat voor jou nog wel of

niet zinvol is aan behandelingen. Of je (her-)neemt de

regie over jouw leefsituatie met die aandoening door na

te gaan hoe je daar zo hebbelijk mogelijk mee om kan

gaan. Of je gaat bedenken hoe je met een lichtere blik

kan dealen met zoiets. Allemaal met het doel om de

op-zich niet op te lossen situatie voor jouzelf toch zo

dragelijk en behapbaar mogelijk te maken. Dus meer

vanuit jezelf bekijken hoe je je anders kan verhouden tot een dergelijke ongeneeslijke aandoening. Dat is óók hoopvol. Hoopvol in de zin van de wil om vanuit jezelf op een zo goed mogelijke manier om te gaan met een verder niet meer te beïnvloeden aandoening.  Niet oplossen, maar wel draaglijk en leefbaar maken voor jouzelf. Niet zozeer controle willen hebben over je ziekte, maar wel op jouw situatie van ziekzijn.

 

Meer algemener kun je – zo kijkend – ook met tegenvallers dealen. Niet dat je invloed hebt op die tegen-vallers, maar wel in hoeverre je daarin blijft hangen of niet. Gun jezelf een nieuw begin na een nederlaag en laat die niet jouw verdere leven vergallen. Focus niet op je rol als slachtoffer maar richt je op de mogelijk-heid van regisseur over jouw eigen leven.

Daarenboven, soms denk je te snel dat iets fout kan gaan, terwijl het misschien ook goed zou kunnen af-lopen! We maken ons met andere woorden nogal ‘s druk over dingen die helemaal niet gaan gebeuren. De boodschap is dan om wat meer in het hier en nu te kijken in plaats van te bedenken wat er allemaal nog moet of mis kan gaan.

 

Er zijn echter ook nare gebeurtenissen waarvan niet is te verwachten dat ze nog goedkomen. En dat alles ook nog 's in een situatie waar je geen vat op hebt. Waar haal je dan de moed vandaan om toch een manier te vinden daarmee te leven? Ofwel, als een leven helemaal geen feest (meer) is, hoe hang je dan nog slingers op? Is er dan nog zoiets als de kunst om toch tevreden te zijn? ‘Tevreden’, niet als een bah-woord dat naar spruitjes ruikt en synoniem is aan saai. Maar een ‘realistische’ tevredenheid’ in een leven dat niet te manipuleren valt en er niet altijd uitziet als een stijgende lijn van A naar Beter. Een leven waarin weken, soms maanden, voorbij gaan zonder een hoogte- of dieptepunt? Dat het bijna lente is en dat je denkt: verrek, was het gisteren niet nog kerst? Zoiets. Dan toch proberen stil te staan en de tijd te nemen om echt te kijken. Naar wie en wat jij van binnen bent in jouw leven en de wereld om jou heen. En dat je dan tegen jezelf kunt zeggen dat je ondanks alles om je heen tevreden bent met wie je bent! Echte tevredenheid is accepteren: Jezelf én jouw leven.

• Herman

Ledigheid is des duivels oorkussen 47

Als kind dacht ik dat je door luiheid de duivel als straf op zijn oor moest kussen. Maar het gaat om een ‘oorkussen’, aan elkaar geschreven. Dat is een oud woord voor hoofdkussen. Jaren later, en dus geen kind meer, ben ik dat gaan bergijpen en weet ik nu dus beter. Ik moest aan dit oude gezegde terugdenken in ver-band met een te schrijven Mijmering over zalig nietsdoen. Door velen opgevat als luiheid. Zedemeesters van weleer wilden met dit gezegde vermanend aangeven dat het met luie mensen niet goed afloopt. Overigens luidde deze uitdrukking oorspronkelijk anders: ‘een ledig mens is een duivels oorkussen’. Kijk, als we die formulering zo gelaten hadden, had ik dat als kind beter gesnapt. Maar goed, dus wie lui is, wordt door de duivel als kussen gebruikt. Zo is dat!

Met deze uitleg wil ik eigenlijk aangegeven dat er naast angst voor nietsdoen (confrontatie met leegte) dus ook sprake was van een moralistisch randje. Want nietsdoen geldt als een van de grote zonden. Niet alleen nu, maar altijd al. Dus als je als gepensioneerde hieraan toegeeft dan komt schuldgevoel al heel snel om de hoek kijken. Erfenis van mijn kerkelijke geloof van weleer. En doorgegeven naar onze kapitalistische samen-leving waar nietsdoen ook als een doodzonde in ons staat gebrandmerkt.

Dit schuldgevoel, in combinatie met angst voor leegte, leidt zelfs

tot het bekende - maar rare - ‘moderne’ gedrag dat we na enkele

seconden van nietsdoen naar onze smartphones grijpen om even

de tijdlijnen van onze socialmedia te checken. En zo zijn er anno

nu honderdduizendandere mogelijkheden om onze gedachten van

nietsdoen weg te houden.

Tegelijkertijd is er in deze ingewikkelde tijd ook een 'industrie van

de vertraging' aan de gang. Die heeft een verdienmodel ontdekt

dat juist een verlangen naar niets kapitaliseert. Van mindfulness via

yoga retraites en slowfood tot goeroes die sabbaticals promoten.

Een verlangen doelloos te zijn, dobberend op een oneindige

oceaan, volstrekt gelukkig met nietsdoen en zonder overdreven

materiële wensen. En toch, ondanks dit ons opgelegde verlangen

naar vertraging, drukt nietsdoen nog steeds als een taaie zonde

op ons.

Hoe kan en komt dat? Eerlijk gezegd weet ik dat niet. Misschien heeft het te maken met een bepaalde hou-ding, die in plaats van schuld juist onschuld veronderstelt. Op de kweekschool lazen we de (vertaalde) Divina Commedia van Dante. Daarin spelen de door de katholieke kerk vastgestelde zeven hoofdzonden een belangrijke rol. Eén van die hoofdzonden betreft acedia, de Latijnse benaming voor gemakzucht, traagheid, luiheid of vadsigheid. De kerk beschouwde die gedragingen als een groot gevaar. Vandaar in één adem: Ora (bidden) én Labora (werken). Nietzsche heeft het in dit verband over de ‘Grote Middag’. Hij doelt dan op de kluizenaars in de woestijn die de middag ervaren als het moment van ‘verlaten hitte’ zonder schaduw. Een gevoel van niets dat moet leiden tot bevrijding van twee dingen.

- Bevrijding van de noodzaak een zinvol bestaan te leiden in dienst van een hoger doel; je mag je eigen leven vormgeven.

- En de tweede bevrijding, de manier waarop tijd wordt gebruikt om mensen te disciplineren. In de zin van: je tijd nuttig en zinvol gebruiken.

Maar ook in onze huidige seculiere samenleving is de tirannie van tijd nog altijd aanwezig. Misschien zelfs nog wel dwingender dan toen! In het klein: de noodzaak van een evenwichtige carrière, een life plan zonder al te rare verstoringen. En in het groot: de noodzaak van een voortdurende economische groei (die de wereld uiteindelijk zal uitputten).

Terug naar de normatieve invalshoek. Degene die niet noodzakelijkerwijs iets hoeft te doen en daar gevolg aan geeft, stelt zich buiten de orde. Want hij staat buiten betekenis en tijd en doet eenvoudigweg niet mee. Te lui. Hij is gek of een niksnut. Of, zoals Dante zegt: ‘de wereld bewaart aan hem geen enkele herinnering’. Zijn bestaan was volmaakt zinloos.

Tenslotte, het gaat vooral om een houding. Om daadwerkelijk niets te kunnen doen, moet je leren hoe schuldloos dat eigenlijk is. En het is een voortdurende oefening in loslaten.

De pressiemiddelen van deze tijd leggen wij onszelf op. Zoals daar zijn: alles moeten meemaken, mooie spulletjes willen hebben, een opgaande carrière najagen, iets willen betekenen en iemand willen zijn.

Het opmerken em bevragen van dit soort van moderne strevingen is al een daad tegen het commerciële geweld dat we dagelijks over ons heen krijgen gedenderd. En velen onder ons zijn hedendaagse kluizenaars in een kapitalistische en neoliberalistische woestijn die ons voorschrijft productief en authentiek te zijn. Zo bezien moet volgens mij de ‘Grote Middag’ nog komen…

• Herman

Wat ga je doen vandaag? 48

 

Die vraag krijg ik nogal eens. Goed bedoeld. En vaak ook een teken van betrokkenheid en belangstelling. Toch bespeur ik bij mijzelf ongemak als ik zo’n vraag probeer te beantwoorden. Sterker nog, eigenlijk wil ik daar helemaal geen antwoord op geven. Want wat is daar nou interessant aan? Vaak heb ik trouwens nog helemaal niet nagedacht over wat ik vandaag zal gaan doen. Maar als je helemaal nog geen plan hebt, of - nog erger - als je zegt van plan te zijn helemaal niks te gaan doen, dan is er iets met je aan de hand. En als ik – zonder dat daarvoor een directe aanleiding bestaat - een poging doe om uit te leggen dat ik het af en toe fijn vind om aan mijzelf toe te laten niets te hoeven doen, dan ontmoet ik vooral onbegrip. Of ik zie ze denken: ‘die begint nu toch wel oud te worden’.

Maar voor zover ik mij kan herinneren heb ik er altijd al naar verlangd om niet steeds wat te moeten. Vóór de afsluiting van mijn werkzame leven moest er elke dag te veel. Mijn to-do-lijstjes werden na een dag vaker langer dan korter. En ik dacht dan: ik zal de tijd prijzen dat die rottige lijstjes niet meer nodig zijn. Of mis-schien nog wel, maar dan vooral om geen dingen te vergeten.

Wat is dat eigenlijk voor malligheid?!  Denken dat geen-plan-hebben riekt naar verveling. Mensen geven zichzelf liever nog een stroomstoot dan te melden dat ze zich vervelen. We horen het immers allemaal druk te hebben. Het leven moet hectisch zijn. Dus geven we massaal daar aan toe! En bijgevolg klaagt zeker het werkende deel van de mensheid over een te  jachtig leven en holt iedereen dapper voort. En de burn-outs liggen constant op de loer.

Een 'dolce far niente' is eigenlijk afkeurenswaardig.

Daarmee doel ik nog niet eens op een soort van ‘geor-

ganiseerde verveling’, afkomstig van onzevrijetijds- 

industrie. Nee, het gaat mij dan om existentiële

nikserigheid. Ofwel af en toe even weg van het verlan-

gen naar prikkels en niks sociale contacten.

Onszelf niet wijsmaken dat die nodig zouden zijn om ons

leven zin en perspectief te geven. Foetsie met dat taboe

om te vinden dat je af en toe verlangt naar niets-doen.

Blaise Pascal heeft zich ook ooit uitgelaten over verve-

ling en verstrooiing. Hij achtte de mens überhaupt niet

in staat om rustig in een lege kamer te zitten. Er zit in

ons wezen iets wat ons tot activiteit dwingt. Volgens

Pascal een gevolg van angst voor onthechting.

De mens zal daardoor altijd blijven streven en verlangen.  

En dat leidt dus tot drukte en tijdsgebrek.

Niks nieuws overigens. Vanaf de vroege moderniteit, zeg maar de overgang van de middeleeuwen naar de renaissance, krijgen meer en meer mensen ermee te maken. Ook ingegeven vanuit een toenemend gebrek aan geloof. Zo heeft het niet meer geloven in het hiernamaals ons tijdsbesef fundamenteel verandert. Er valt geen tijd te verliezen want er komt geen tweede kans na 'hierna'. Het moet nú gebeuren. Een gemaximali-seerd leven; het onderste uit de levenskan. Maar als je – zoals ik – gelooft in reïncarnatie, dan is die drang veel minder aanwezig. Ik zeg wel eens gekscherend: Het hoeft niet allemaal in dit leven, een volgend biedt weer nieuwe kansen! En – nog simpeler – de generatie van mijn grootouders kende geen hobby’s. Ze voelde na hun werk geen behoefte om te sporten, dansles te volgen of allerlei vormingscursussen bij te wonen. Een enorm contrast met de huidige generatie die constant werkt aan zijn persoonlijkheid. Werk, relatie, kinderen, hobby’s, vriendenkring, alle aspecten van het leven staan in het teken van de zelfontplooiing.

En het grootste probleem is nog dat onze vrijetijdsbeleving aan dezelfde logica onderhevig is als ons profes-sionele leven. Ook buiten de arbeidsuren moet het allemaal meer en beter zijn. Niet één keer maar drie keer per jaar met vakantie. Nodigen we vrienden uit, dan nemen we geen genoegen meer met een simpele maaltijd. Nee, er moet culinair fors worden uitgepakt. Met dank aan alle kook- en bak-programma’s waarop de t.v. ons elke dag weet te ‘verrassen’.

• Herman

Verbinden, toen en nu 49

 

‘Met mij is het goed, maar met Nederland gaat het slecht’. Een bekende formulering als uitslag van een meningenonderzoek. Los van de tegenstelling in zo’n bewering wordt de tweede helft van die uitspraak vooral ingegeven vanuit onzekerheid. De toekomst is immers fundamenteel ongewis. We moeten het steeds meer zelf uitzoeken. Terug kunnen vallen op voorzieningen als dat nodig is, wordt steeds ingewikkelder. Als dat al mogelijk is, worden hulpaanvragen met veel argwaan en achterdocht behandeld door instanties die belast zijn met de goedkeuring en uitvoering. En – zo weten wij inmiddels - niet zelden wordt daarbij gebruik gemaakt van vooroordelende naar discriminatie neigende algoritmes.

 

Een van de oorzaken van dit alles is gelegen in de toenemende afwezigheid van verbinding tussen de ver-schillende groepen in onze samenleving. Al sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw zien beleidsmakers dit probleem als iets dat concrete aandacht behoeft om te voorkomen dat de samenleving als een kruimelkoek verder uiteen valt. En een nieuwe beleidskreet was toen mode: ‘Sociale cohesie’!  Ik weet daarvan omdat ik toentertijd ambtelijk betrokken was bij het veiligstellen en versterken van sociale samenhang in probleem-wijken en nieuw in te richten Vinexwijken. Het betekende onder andere een betere afstemming van midde-len en beleidsmatige samenwerking tussen gemeentelijke diensten bij de (her)ontwikkeling van dergelijke stadswijken. Veel nieuwe wijkvoorzieningen kregen als functie om die sociale samenhang in stadsdelen te bevorderen en sociale uitsluiting van wijkbewoners tegen te gaan. Hoe kan iedereen erbij komen en mee doen in onze samenleving, zo luidde de opgave.

Ondertussen hebben we tegelijkertijd vanaf die zelfde jaren '90 de verzorgingsstaat, die ooit bedoeld was om juist meer te verbinden, om zeep geholpen. 'Te betuttelend', zo werd én wordt gevonden. En 'het staat het bevorderen van de zelfredzame burger in de weg'. Aldus vinden vooral de neo-liberalen onder ons. Zij heb-ben het - overigens met onze verkiezingstoestemming! - al ‘tig’ kabinetten voor het zeggen. En ze hebben weinig boodschap aan het probleem van grote groepen mensen waarvoor veel onzeker is geworden. Die niet kunnen terugvallen op zoiets als een verzorgingsstaat die echt houvast biedt en desnoods als vangnet dient. Toch één van de kenmerkende functies van een democratische rechtsstaat! Maar helaas, een derge-lijke verzorgingsstaat is er niet meer. En de Nederlander heeft ondertussen het gevoel dat er permanent aan zijn stoelpoten wordt gezaagd.

Dat er op-zich verschillende groepen zijn in onze samenleving leidt er nog niet automatisch toe dat de socia-le samenhang in onze samenleving wordt aangetast. Dat gaat pas gebeuren als die groepen te veel tegen-over elkaar komen te staan en te ver uit elkaar worden gedreven. Denk hierbij aan bijvoorbeeld grote ver-schillen tussen hoger en lager opgeleiden, tussen armen en rijken of tussen autochtonen en allochtonen. Een voorbeeld hiervan kwam recent als ‘nieuwsfeit’ langs. In ons land leeft meer dan 1 miljoen mensen anno 2023 onder de armoedegrens! Bijna 5 % van onze bevolking! Dat is schrijnend. In een van de rijkste landen ter wereld nota bene! En er is kennelijk een speciale adviesgroep voor nodig om ons en de regering daarover te rapporteren. Een wrang teken aan de wand. De kwalijke gevolgen die armoede van een derge-lijke omvang teweegbrengt zijn legio. Zo zal een hele jeugdgeneratie binnen deze ‘onder-de-armoede-grens-groep’ verloren gaan (en nog erger...). Daarenboven werkt een dergelijk toenemend verschil tussen arm en rijk ook nog ’s het onderlinge wantrouwen tussen bevolkingsgroepen in de hand. Dat is gevaarlijk. In een land als het onze - met een democratisch stelsel en een economie waarin we via samenwerking dingen proberen te verbeteren - is vertrouwen cruciaal.

De hier bedoelde verbinding tussen bevolkingsgroepen moet veel meer centraal komen te staan!  Het is een van de grondslagen van onze rechtsstaat. Verbindingen tussen de verschillende groepen en tussen deze en de overheid moeten veel meer aandacht krijgen en worden versterkt. En dan denk ik ook en vooral aan autochtonen en nieuwkomers, maar ook aan verbindingen tussen hoger- en lager opgeleiden, jong en oud, ziek en gezond.

Normen en waarden kun je niet afkondigen, laat staan afdwingen. Gedeelde normen ontstaan en worden doorgegeven waar mensen samenkomen. Zo moet je dus kijken. En dan niet alleen maar praten over nor-men en waarden, maar ook over materiële kwesties.

 

Over het uitblijven van antwoorden op de vraag hoe we mensen meer en beter met elkaar verbinden moeten we ons zorgen maken. De overheid dient hierbij haar regie-verantwoordelijkheid te nemen en een cruciale rol te spelen. En die rol moet ook anders worden ingevuld dan nu gebeurt. Want de overheid vraagt wel veel van burgers, maar ze moet ook zorgen dat die burgers het waar kunnen maken. En, zeer cruciaal, het gaat er niet alleen om dat de burger vertrouwen heeft in de overheid, maar dat dat geldt evengoed andersom! De overheid zou minder vanuit wantrouwen met de burgers moeten omgaan. De actuele beleidsschuivers in de toekenning en uitvoering van (sociale) uitkeringsregelingen zijn helaas wrange voorbeelden hoe het niet moet!

• Herman

De opkomst van astrologie 50

Ik zie een soort ontplofte interesse in astrologie de laatste jaren. Op sociale media vergaren ‘astro-influencers’ miljoenen volgers en Bol.com verkoopt elk jaar weer meer boeken over astrologie. Religie mag in Nederland dan al jaren op zijn retour zijn, het betekent niet dat we niet meer geloven in het onbewezene, het bovenaardse, het irrationele.

Astrologie is filosofisch misschien niet te verdedigen, maar praktisch gezien is het wel van waarde. Denker des vaderlands van 2019-2021, Daan Roovers: 'We nemen astrologie heel serieus, maar we geloven er niet per se in. Het is geen religie of wetenschap, het is een middel voor zelfreflectie. Een manier om naar jezelf en naar de wereld te kijken en over dingen na te denken.' Ik hoor ook bij diegenen die niet in wonderen geloven maar wel ‘boodschap hebben’ aan wat bijvoorbeeld astrologie vermag. Ook de Schotse filosoof David Hume (1711-1776) liet ruimte voor ‘wonderlijkheid’ door onderscheid te maken tussen miracles en marvels. Marvels zijn dingen die opmerkelijk zijn, maar niet ingaan tegen de natuurwetten. Bij een wonder is dat wel zo. Dus astrologie als marvel vind ik oké en dan vooral in de door Roovers bedoelde reflecterende zin.

Daarom ben ik half jaren ’80 van de vorige eeuw begonnen

met het berekenen van mijn eigen horoscoop. Een fors kar-

wei omdat er toen nog geen digitale programma’s waren die

ervoor zorgen dat na invoer van de basisgegevens (geboorte-

datum en – tijd plus de plek waar je bent geboren) de horos-

coop met alle toeters en bellen wordt aangeleverd.

Dus toen nog een ingewikkelde en tijdrovende klus die ik na-

dien ‘tig’ keer heb moeten hernemen als ik iemand de moeite

waard vond om ook zo’n horoscoop plus duiding te bezorgen.

 

Astrologie, ooit door de Oude Grieken bedacht. Met de moge-

lijkheid een soort blauwdruk van iemands karakter op te stellen

door te kijken naar de twaalf dierenriemtekens, de twaalf hui-

zen met elk hun eigen betekenissen en de stand van planeten

en hemellichamen die ons beïnvloeden En het idee is dat er samenhang bestaat tussen dit alles en dat het invloed op ons heeft. Op zich helemaal niet zo’n gekke gedachte. En verder ging en gaat het mij vooral om de karakterbeschrijving van iemand en minder om allerlei voorspellende zaken. Over dat laatste ben ik trou-wens nogal sceptisch. En de voorspellingen uit damesbladen of van Astro TV zijn al helemaal niet aan mij besteed. Maar het zoeken van ‘rode draden’ in iemands karakter vond ik altijd heel spannend. Mijn horos-coopduidingen waren zodoende meer psychologische karakterschetsen van iemand. 

Maar goed, dit alles met in het achterhoofd dat astrologie geen harde wetenschap is. En dat hoeft voor mij ook niet. Ik vond en vind het voldoende om aan te nemen dat wij onderdeel zijn van een universum en dat sterren en dergelijke op een bepaalde wijze invloed hebben op ons 'zijn'. Dus ik ga hier niet alsnog kramp-achtig pogingen doen het wetenschappelijke gehalte van astrologie te bewijzen. Ik ga ook geen tegen-werpingen zoeken als bijvoorbeeld wordt gezegd dat de astrologische karakterschetsen altijd lijken te klop-pen omdat mensen zich kennelijk naar hun horoscoop gaan gedragen. Wat ik wel weet is dat ik doorgaans positieve reacties kreeg op mijn horoscoopduidingen. Oók van lieden die ik verder nauwelijks kende. ‘Het is net of je me hebt meegemaakt bij mij thuis’ was zo’n reactie. Maar het was ook mogelijk dat iemand pas jaren later begreep wat ik ooit bedoelde bij een bepaalde karakteromschrijving.

Doorgaans is een duiding een mogelijkheid om inzicht te krijgen in jezelf; een affirmatie, een bevestiging, een manier van betekenisgeving. En als dat als ‘raak’ wordt ervaren is dat toch iets bijzonders. Oók als het niet te verklaren is. Een horoscoopduiding is een manier om een verhaal over jezelf te vertellen of te lezen. En – zo is van mij bekend – ik denk dat verhalen over jezelf orde scheppen in de chaos van het bestaan. Ofwel, als je op basis van biografische gegevens (een levensverhaal) of astrologische informatie (een horos-coopduiding) een verhaal over jezelf construeert, krijgen dingen die je doet en meemaakt betekenis. Zo biedt astrologie individuele zingeving binnen het grotere geheel van de kosmos. Oók als daar geen weten-schappelijk bewijs voor bestaat. In die zin plaats ik astrologie in het rijtje van tarotlezingen, roosreadings en andere spirituele rituelen. Het zijn ‘therapeutisch gezien eigenlijk momenten van stilte, reflectie en verbin-ding,’ schreef journalist Sjors Roeters onlangs in Vrij Nederland over dit onderwerp. Of, om een andere uitsmijter te gebruiken: Het coronavirus, dat zo grillig en genadeloos door de wereld raasde is evenmin een bewijs van de willekeur van het leven, want Saturnus was rond 2019/2020 in conjunctie met Pluto. En dat voorspelde natuurlijk weinig goeds…!

• Herman